Commisaris van de Koningin

Tussen 1896 en 1925 was Mr. A.E.J. baron Van Voorst tot Voorst Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant. Een van zijn taken was het regelmatig bezoeken van alle gemeenten in de provincie.


Van die werkbezoeken hield hij nauwkeurig verslag bij.


2.


3.


4.



Leesbare versie

Bezoeken van de commissaris van de Koningin,
Baron van Voorst tot Voorst, aan de gemeente Velp.
Tussen 1896 en 1925 was Mr. A.E.J. baron Van Voorst tot Voorst Commissaris van de Koningin in Noord Brabant.
Een van zijn taken was het regelmatig bezoeken van alle gemeenten in de provincie. Van die werkbezoeken hield hij nauwkeurig verslag bij.
Een “vertaling” van de handgeschreven verslagen van deze bezoeken. Lees wat hij in al die jaren over Velp te melden had.

Den 13den Augustus 1897 bezocht ik de gemeente Velp. Ik reed van Cuijk over Beers, Gassel en Escharen naar Velp, van daar naar Grave en van daar naar Nijmegen. Op het versierde raadhuis vond ik den burgemeester-secretaris met diens twee wethouders. Heel veel was er niet te bepraten.

Te Velp zijn ca. 80 Jesuiten op Mariendaal. Zij vestigden zich daar in 1865; er is verder het moederhuis der Capucijnen; dat is daar gevestigd sinds ongeveer 2½ eeuw; verder nog een klooster ven Redemptorinnen (ca. 45 vrouwen sterk).

De rector der Jesuiten (met nog een ouden Jesuit); de rector der Capucijnen, die der Redemptorinnen en de kapelaan der gemeente (de pastoor was ziek) verschenen op mijne audientie. Veel bijzonders hadden ze niet te vertellen.

Bij de oude moeder van den burgemeester (de vrouw van den vroegeren burgemeester; de tegenwoordige is ongehuwd) ontbeet ik. Wijlen Mijnh. Bosch deed dat eertijds tweemaal. Het goede mensch was er erg mede vereerd.

De veldwachter van Velp is tevens veldwachter van Reek; De burgemeester van Velp (die tevens burgemeester van Reek is) vond dat een ongewenschte toestand; als de tegenwoordige titularis heengaat – hetgeen hij spoedig wil doen- dacht de burgemeester in elk der twee gemeenten een afzonderlijke veldwachter te nemen. Velp betaalt den veldwachter nu met F165,-; dat tractement zou dan F300,- moeten worden.

De zusters te Velp hadden een groote bouquet gezonden.

De administratie van den ontvanger en die van den burgemeester- secretaris waren beiden in zeer goeden toestand.

Den 1 mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Cuijk over
Beers, Gassel, Escharen en Grave naar Velp; van daar naar Reek en daarna weer terug naar Cuijk.

Ook hier vernam ik, dat men zeer veel beter was geworden door het sluiten van de bovenmond van de Beerse Maas (de mond tussen Cuijk en Karwijk). De Bovenmond liep vroeger veel verder dan de Benedenmond, omdat de laatste ca. 300 e.ll. hooger ligt.

Peeldam.

In der tijd heeft men de polder Mars en Wyth willen opnemen in het Groot Waterschap. Vooral door het verzet van Xavier Walter is dat niet geschied. Later toen men den Peeldam zou gaan maken, begrepen Mars en Wyth, dat ze van veel slechter conditie zouden worden. Eene commissie, bestaande uit burgemeester Gervers, Xavier Walter enz. trachtten te bewerken bij Baken, Sassen enz. dat men Mars en Wyth nog zou opnemen in het Groot Waterschap, en dat de Peeldam dan niet zou komen te liggen ter plaatse, waar die nu ligt, maar ten oosten van de polder Mars en ten westen van Grave.Dan beliepen de goede gronden van Mars geen schade, terwijl de slechte gronden langs de Raam dezelfde schade zouden blijven beloopen als nu. Men wilde toen Mars en Wyth niet meer opnemen in het Groot Waterschap en de Peeldam werd gelegd. Als het water van de Raam, tengevolge van hooge waterstanden op de Maas, niet kon lozen door de Graafsche sluis of de Velpsche sluis, dan loopt de Mars onder water, omdat de Peeldam het water keert; dat gebeurde vroeger niet; het water vloeide weg naar de Brede Wetering, Hamerpoel enz.

De polder van Wyth heeft absoluut geen belang bij de waterstand in de polder van Mars. Wyth is een buitenpolder en door een dijk van Mars gescheiden. Wyth betaalt mede in de lasten van Mars omdat het groot belang heeft bijden goeden toestand van de wegen in Mars.

De Graafsche sluis wordt onderhouden door Grave; de Velpsche sluis, benevens de tochtsloot van de sluis tot aan de Maas, door Mars en Wyth. Het Waterschap van de Raam, dat door die beide sluizen moet loozen, heeft op het onderhoud en beheer ervan geen invloed.

Tot leedwezen van het gemeentebestuur krijgen arme menschen volop eten van het Jesuitenklooster. Dat trekt vreemde armen. Er hebben zich nu reeds een tiental dergelijke gezinnen gevestigd.

Klooster en gronden van Capucijnenklooster werden in der tijd geconfisqueerd; de paters werden echter niet verdreven.Later moesten de paters alles van den Staat huren; aanvankelijk betaalden ze F50,- huur. Later werd de huurprijs successievelijk hooger, tot F450,- toe; de burgemeester van Velp moest borg blijven voor de paters tegenover den Staat.Voor korte jaren hebben de Paters hun klooster met de annexe terreinen en weilanden voor F10.000,- van den Staat terug gekoscht.

De Jesuiten hebben een inrichting voor hooger onderwijs; in 1900 deden drie examinandi examen voor de Utrechtse Academie; twee hunner slaagden.

Den 20 Maart 1905 kwam ik weer in Velp. Ik was tevoren in Zeeland en Reek geweest, en ging later in Ravenstein slapen.

Ik verleende audientie aan twee paters van Mariendaal, aan den pastoor Verhoeven met diens kapelaan (Van Riel????), en aan den vicaris der paters Capucijnen.Hoewel de Heeren mij niets bijzonders te vertellen hadden, onderhield ik mij vrij langdurig met hen over algemeene zaken. De leden van de gemeenteraad wonen goed over de gemeente verdeeld.

Van B. en W. vernam ik dat de bouw van een locaal voor een tweeklassige school F8500,- moest kosten; dat aan de stichting daarvan dus niet te denken vielwanneer er geen heel groot buitengewoon subsidie verleend werd.

De geneeskundige dienst wordt, op lasten van het algemeen armbestuur, zeer voldoende waargenomen door dr. Philips uit Huisseling en dr. Hilbers uit Grave.

Uit nood geslacht vee wordt door een slager gekeurd, alvorens het vleesch in consumptie gebracht werdt; als de slager twijfelt, dan wordt er een veearts gehaald.

Volgens B. en W. gedraagt de veldwachter v.d. Ven zich thans zeer goed. Voor overtredingen van de leerplichtwet behoefden geen processen verbaal te worden opgemaakt.

Het herhalingsonderwijs wordt slechts door twee leerlingen gevolgd, van welke één het zoontje van het hoofd der school is.

Er bestaat zowel een algemeen als een parochiaal armbestuur. Beide besturen beschikken over vrij voldoende middelen; de gemeente behoeft niet bij te springen.

Geen roomboterfabriek; boter wordt op de boerderij gemaakt en door de boeren naar den mijn te Mill gezonden.

Vele gronden rondom Velp waren geïnnundeerd met Peelwater, ten gevolge van den hoogen waterstand op de Maas. De Peeldam keerde het water niet meer; het water liep er zeker 15 c.ll. hoog over heen. Als het peelwater maar voor half april weg is, dan doet het weinig schade.

Den 5 April 1909 kwam ik weer in Velp; ik reed er van station Ravenstein heen;bezocht daarna nog Grave en Reek en keerde vervolgens via Ravenstein naar Den Bosch terug.

Ik verleende audientie aan de rector van Mariendaal; hij kwam, met nog een Jesuit, eenvoudig zijne opwachting maken.Van hem vernam ik dat de jesuiten, om in de behoeften aan onderweijskrachten te voorzien, drie inrichtingen tot opleiding hebben, nl. Mariendaal, Maastricht en Oudenbosch. In Mariendaal komen de jongens het eerst. Ze krijgen daar de geestelijke kleren aan en blijven er twee jaar. Elk klasje zal ongeveer 20 jongens tellen. Mariendaal dient tevens voor oude, afgeleefde paters; die loopen dan ook in Velp rond; naar het schijnt, mogen ze niet bij de menschen thuis komen; maken gaarne praatjes met iedereen en zijn dikwijls weinig tevreden met hun lot. E zullen een 25 broeders zijn; van deze hebben maar zeer enkelen de geloften gedaan; de meesten worden daartoe niet toegelaten; bij het minste wat er gebeurt, moeten ze weggezonden kunnen worden.

Bij de Capucijnen zijn tien priesters en acht broeders; ze gaan de geestelijken in de buurt helpen en zijn veel op missie; in den regel zijn er niet meer dan drie priesters thuis.

De Redemptoristinnen zijn sinds ruim vijftig jaar in de gemeente; vanuit België kwamen een vijftal nonnen zich daar vestigen. Aanvankelijk kwamen er ook nog Belgische nonnen bij; thans is er alles Hollandsch. Om er als novice aangenomen te worden moet men minstens F6000,- kapitaal meebrengen; men eent ook andere dames aan, dames van 40 to 50 jaren; op het oogenblik is Mevrouw de weduwe Hendricks-Heymans uit Amsterdam er als novice. Er zullen in het geheel een veertigtal nonnen zijn; een nonnenrector is er niet; als zoodanig fungeeren de Capucijnen.

Jesuiten betalen geen grondbelasting, omdat zij eene inrichting hebben van hooger onderwijs. Personele belasting betalen zij wel. Capucijnen en Redemptoristinnen betalen alle belastingen.

Met B. en W. ging ik even de nieuw gebouwde school in oogenschouw nemen; het gebouw ziet er goed uit, beter dan het meubilair; dat is werkelijk droevig. Met een buitengewoon Rijkssubsidie hoopt men dat ook in orde te krijgen.

Als veldwachter doet heden dienst, een gepensioneerd brigadier der Rijksveldwacht; de burgemeester is over hem buitengewoon tevreden.

Den 10 April 1913 bezocht ik Grave en Velp. Ik vond in Velp twee andere wethouders dan in 1909. De gemeente is door partijschap verscheurd; alles ten gevolge van het stoken, het drijven en wrijven van Velthuizen, den tegenwoordigen gemeentesecretaris. Toen Gervers bedankte als gemeentesecretaris, wilde een partij Velthuizen als zodanig benoemd zien; dat mislukte, Van Hövell werd benoemd; toen namen de aanhangers van Velthuizen wraak, zetten den Raad om, en brachten Velthuizen eerst in den Raad, en maakten hem vervolgens wethouder. Toen Van Hövell bedankte als secretaris, werd Velthuizen in diens plaats benoemd. Bij de aanstaande gemeenteraadsverkiezing zal de oude partij trachten, de aanhangers van Velthuizen weer uit den Raad te werken.

Gemeente heeft zoo goed als geen eigendommen, enkele aren. Maar hier en daar langs de wegen heeft gervers al wat canada's gepoot; daar zullen er een groote 300 staan, waarvan 150 over een jaar of vijftig goed hakbaar; daar zijn er nu al bij die wel F15,- het stuk waard zijn. Burgemeester maakte destijds een mooie kaart met beschrijving van die boomen; die is, jammer genoeg, op de secretarie niet meer te vinden.

Geneeskundige is dr. Kanters uit Grave; men is over hem goed tevreden.

Seenen???, oud brigadier titulair der Rijksveldwacht (pensioen F348,-) is nog gemeente veldwachter;hij is niet te vitterig;In 1912 maakte hij 4 verbalen. Van het proces verbaal, in der tijd door hem tegen den pastoor opgemaakt, omdat diens hond achter een haas dreef,kwam niets; het werd gedeponeerd.

Minstens een 25 kinderen, waarvan een 20 meisjes, gaan naar de bijzondere scholen te Grave. Herhalingsonderwijs wordt geregeld gegeven.Voor een landbouwcursus voelt men niet veel; een tuinbouwcursus zou veel nu kunnen bieden, omdat grond in Velp voor tuinbouw bijzonder geschikt lijkt; burgemeester legde 1/2 ha asperges en een 1/2 ha rabarber aan; product moet naar de veiling te Nijmegen. Tuinbouwcursus zal er wel komen.

Armoede wordt in Velp niet geleden; daar is geen enkele bedeelde. De Jesuiten geven ook niet meer zoo onverstandig veel als weleer, dat zij daardoor de armen lokken.

Gelukkig dat er een omnibus rijdt van Grave naar station Ravenstein; men zou anders niet in Velp kunnen komen.

Velp heeft met Reek samen ééne coöperatieve roomboterfabriek; die moet uitstekend werken.

Den 8 Augustus 1918 bezocht ik per auto van uit Grave de gemeenten Velp, Beers en Gassel, Sinds burgemeester Ficq in Velp den scepter zwaait, is in die gemeente de vrede weergekeerd en heeft daar alle partijschap een einde genomen. Het schijnt, dat oud-burgemeester Gervers veelal oorzaak was van allertlei plaatselijke onaangenaamheden; zo vertelde de pastoor mij (Pastoor Verhoeven), dat Monseigneur v.d. Ven hem voor een jaar of zes de gelden bood voor eene geheel nieuwe kerk. Gervers gunde den Pastoor zijn nieuwe kerk niet, en agiteerde tegen den bouw daarvan, door de menschen te suggereeren, dat die kerk op een andere plaats moest komen, dan waar de Pastoor die wilde bouwen. Er kwamen toen vanuit Velp zooveel bezwaren en klachten over de plaats, waar de nieuwe kerk zou komen, dat de Bisschop zijne toezegging introk en de Pastoor gedwongen was, de reeds gegraven sleuven voor de fundamenten weer dicht te gooien. De kerk had tegenover de Pastorie gebouwd zullen worden.

Burgemeester Ficq is bezig. de algemeene plaatselijke politieverordening van 1889 te herzien.

Er is nog geen registertje van de aan de gemeente toebehorende boomen.

De Peeldam doet veel nut in April, Mei, October en November; desniettegenstaande verlangt men sterk naar de ophooging van de zomersluiting van de Beerse Maas tot 10.80 + A.P. Als de Maassluis moet gesoten worden, dan inundeert de Horssensche Graaf in zeer korten tijd den gehelen Maaspolder; (de Wythpolder ligt buitendijks).

Gemeente zal wel niet aan het locaal spoorwegnet worden aangesloten. Voorhoeven??? vroeg van Velp F40.000,-. Dat bedrag kan gemeente niet opbrengen. De Paters jesuiten wilden in die som F2500,- bijdragen; de Redemptoristinnen F1000,-.

Veel meisjes uit Velp gaan in Grave op school; meerdere jongens en meisjes gaan naar de school te Reek. Het landbouwonderwijs, te Grave gegeven, wordt door 13 leerlingen uit Velp gevolgd.

Vanuit Den Bosch bezocht ik den 16 Juni 1922 Grave, Velp en Reek. De laatste raadsverkiezing bracht drie nieuwe raadsleden. Wethouder van Craay, die meer dan 20 jr. raadslid was, behoorde tot de slachtoffers; hij kwam, om gekozen te zijn, 7 stem tekort! In Velp zijn twee partijen: de bewoners van rechts en die van links van de Rijks straatweg!

Met Rijkspremie werden twee woningen gebouwd. B. en W. menen dat Velp financieel kan blijven bestaan. Het belastbaar inkomen over 1920/23 bedroeg F134524,-; daarvan wordt thans 6 % geheven; het volgende jaar wordt dat 5%. Bij de Jesuiten (v.d. Kun voor F8000,-) en bij de Redemptoristinnen (mevrouw Hendriks voor F20.000,-) zijn er enkelen die vrij hoog in de belasting bijdragen.

Velp heeft helemaal geen harde wegen te onderhouden.

De veldwachter doet goed zijn plicht.

Er is een zuig- en perspomp, maar in den regel geen water.

De toestand van de arbeiders is goed; geen werkeloosheid.

De boeren wonen veelal op hun eigen; minstens 80%. Zeker geen 30% heeft zijn boerderij vrij!

Op 1 Januari 1921 stond er F47.000,- op de boerenleenbank; sindsdien werd er F24590,- gebracht. en f33.200,- gehaald. Op 1 Januari 1922 stond er nog f38661,-, toen voorschotten was verstrekt f10.600,-; twee voorschotten van f2500,-; een van F1500,-; de rest waren kleine bedragen.

Er werd een nieuw pootregister aangelegd van de beplantingen langs de wegen; bezittingen (gronden) heeft de gemeente niet.

Het levensmiddelenbedrijf kostte F2800,-.

Over secretaris Velthuizen is men goed tevreden; hij stookt niet meer.

De lager onderwijswet 1920 kost aan de gemeente geen geld; er wordt uitsluitend openbaar onderwijs gegeven; 30 kinderen bezoeken de openbare school;15 gaan naar Grave, 6 naar Reek en 2 naar Escharen. Tuinbouwonderwijs wordt in Grave gegeven.

De coöperatieve stoomzuivelfabriek staat in Reek; gaat bijzonder goed; kapitaal geheel afgelost; geen schuld behalve het inleggeld der deelhebbers, dat moet teruggegeven als iemand de gemeente verlaat en dus geen deelhebber meer kan zijn: - 900 koeien -.

Bron: BHIC.

Gepubliceerd door Rien Wols.



laatst bijgewerkt : 01-04-2022
door : EbotSoft